BDSM και ποινικό δίκαιο - εκτενής ανάλυση

Προειδοποίηση: Το παρόν άρθρο περιλαμβάνει αναφορές σε πρακτικές εναλλακτικού ερωτισμού (BDSM) και σε νομικές συνέπειες που συνδέονται με ζητήματα συναίνεσης, σωματικής βλάβης και προσωπικών δεδομένων. Το περιεχόμενο είναι αποκλειστικά ενημερωτικό και δεν αποσκοπεί σε προτροπή ή περιγραφή τέτοιων πρακτικών.

Εισαγωγή: Ορισμός του ακρωνύμου BDSM

Το ακρώνυμο BDSM αποτελεί μια σύνθεση τριών διφασικών εννοιολογικών ζευγών που περιγράφουν διάφορες πρακτικές και δυναμικές στη σεξουαλικότητα και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Το πρώτο ζεύγος B&D αναφέρεται στα Bondage and Discipline, δηλαδή στη χρήση σχοινιών, χειροπέδων ή άλλων μέσων περιορισμού της κίνησης, καθώς και στην επιβολή κανόνων και τη σχετική τιμωρία για την παραβίασή τους. Το δεύτερο ζεύγος D&S αφορά την Dominance and Submission, περιλαμβάνοντας την ψυχολογική δυναμική όπου ένας συμμετέχων αναλαμβάνει κυρίαρχο ρόλο και ο άλλος υπότακτο, με σαφώς καθορισμένες ιεραρχίες εξουσίας. Τέλος, το S&M σημαίνει Sadism and Masochism, αφορώντας την απόλαυση από το να προκαλεί κανείς πόνο, ταπείνωση ή ψυχολογική πίεση, καθώς και την απόλαυση από το να δέχεται τέτοιες εμπειρίες.

Όλες οι πρακτικές BDSM βασίζονται θεωρητικά στις αρχές της συναίνεσης, της ασφάλειας και της επικοινωνίας, γνωστές συλλογικά ως SSC (Safe, Sane, Consensual) ή RACK (Risk-Aware Consensual Kink). Αυτές οι αρχές διαμορφώνουν το ηθικό πλαίσιο των πρακτικών, αλλά όπως θα δούμε, δεν καθορίζουν απαραίτητα και τη νομική τους αντιμετώπιση.

Ελληνική νομολογιακή πρακτική

Στην ελληνική έννομη τάξη, η ειδική νομολογία που να αναφέρεται ρητώς σε BDSM ως αυτοτελές νομικό αντικείμενο, είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Στα δικαστικά κείμενα και τις αποφάσεις του Αρείου Πάγου υπάρχει εκτεταμένη επεξεργασία των εννοιών σωματική κάκωση και βλάβη της υγείας, καθώς και των προϋποθέσεων που αποκλείουν την άδικη πράξη λόγω συναίνεσης.

Σε περιπτώσεις που προκύπτουν υποθέσεις με χαρακτηριστικά BDSM, οι ίδιες θεμελιώδεις διατάξεις περί σωματικών βλαβών και οι σχετικές αρχές εφαρμογής παραμένουν οδηγός.

Ο Άρειος Πάγος έχει επανειλημμένα κρίνει ότι η συναίνεση του παθόντος δεν αποκλείει την αξιόποινη πράξη, όταν πρόκειται για σοβαρή βλάβη της σωματικής ακεραιότητας.

Η νομολογία τονίζει ότι απαιτείται σαφής και ενημερωμένη συναίνεση που να είναι προηγούμενη της πράξης, ενώ δεν είναι δυνατή η συναίνεση για πράξεις, που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή.

Η έλλειψη ειδικής, μαζικά δημοσιευμένης νομολογίας καθιστά την προσεκτική απόδειξη των περιστατικών και την τεκμηριωμένη υπεράσπιση εξαιρετικά σημαντικές.

Αποδεικτικά μέσα και δικαστική απόδειξη

Στο στάδιο της δικαστικής απόδειξης, τα αποδεικτικά μέσα που συνήθως καθορίζουν την έκβαση, περιλαμβάνουν ιατρικά πιστοποιητικά που τεκμηριώνουν το είδος και την έκταση της βλάβης, πραγματογνωμοσύνες που αποδεικνύουν την αιτιολογική σύνδεση μεταξύ πράξης και βλάβης, φωτογραφίες των τραυμάτων και ιατρικές εκθέσεις.

Παράλληλα, τα ηλεκτρονικά ίχνη όπως μηνύματα κειμένου και εφαρμογών ανταλλαγής μηνυμάτων, ηχογραφήσεις συνομιλιών, βίντεο και φωτογραφικό υλικό, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και δεδομένα social media αποτελούν κρίσιμα αποδεικτικά στοιχεία.

Οι μαρτυρικές καταθέσεις των εμπλεκόμενων μερών, των μαρτύρων που γνώριζαν τη φύση της σχέσης και των εμπειρογνωμόνων όπως ψυχολόγων και ψυχιάτρων συμπληρώνουν το αποδεικτικό πλαίσιο.

Η ύπαρξη γραπτής συναίνεσης ή πρακτικών ασφαλείας όπως λέξεις ασφαλείας, παρουσία τρίτου για ασφάλεια και μετα-φροντίδα δεν απαλείφει αυτόματα την ποινική ευθύνη, αλλά βελτιστοποιεί σημαντικά τη θέση της υπεράσπισης, ιδίως όσον αφορά τη διαχείριση του στοιχείου του δόλου.

Γραπτές συμφωνίες που καθορίζουν όρια και πρακτικές, αποδεικτικά στοιχεία για τη χρήση λέξεων ασφαλείας, τεκμηρίωση προηγούμενης εμπειρίας και γνώσης κινδύνων, καθώς και στοιχεία για λήψη προληπτικών μέτρων ασφαλείας ενισχύουν την άμυνα της συναίνεσης.

Σε αντίστοιχο πνεύμα, η υπεράσπιση θα επιδιώξει να δείξει ότι η βλάβη ήταν εντός των συμφωνηθέντων ορίων, ότι επρόκειτο για ελάσσονα ζωτικής σημασίας αποτέλεσμα ή ότι έλειπε ο δόλος.

Διεθνής νομολογία και συγκριτικό δίκαιο

Διεθνώς, η θέση ότι η συναίνεση δεν αποτελεί απόλυτη άμυνα σε περιπτώσεις σοβαρής σωματικής βλάβης έχει επιβεβαιωθεί σε εμβληματικές δικαστικές αποφάσεις. Η βρετανική υπόθεση R v Brown του 1993, γνωστή και ως Spanner case, αποτελεί το κλασικό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης. Στην υπόθεση αυτή, ομάδα ανδρών συμμετείχε σε σαδομαζοχιστικές πρακτικές που περιλάμβαναν σοβαρούς τραυματισμούς. Παρότι όλοι συμμετείχαν εκουσίως και με πλήρη συναίνεση, το House of Lords αποφάσισε ότι η συναίνεση δεν μπορεί να αποτελέσει άμυνα για εγκλήματα σοβαρής σωματικής βλάβης, εκτός εάν υπάρχει καλός λόγος όπως ιατρική θεραπεία, αθλητισμός ή στρατιωτική εκπαίδευση.

Η μεταγενέστερη προσφυγή των καταδικασθέντων ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην υπόθεση Laskey, Jaggard & Brown v. United Kingdom το 1997 δεν ανέτρεψε την κύρια γραμμή της βρετανικής απόφασης. Το ΕΔΔΑ αναγνώρισε στα κράτη-μέλη ένα ευρύ περιθώριο εκτίμησης για την προστασία της δημόσιας υγείας και της σωματικής ακεραιότητας, ακόμη και όταν αυτό περιορίζει την ιδιωτική ζωή.

Σε αντίθεση με τη βρετανική προσέγγιση, ορισμένες άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχουν υιοθετήσει πιο φιλελεύθερη στάση. Στη Γερμανία, η υπόθεση του κανίβαλου του Ρότεμπουργκ, Armin Meiwes το 2004, οδήγησε σε εκτεταμένη νομική συζήτηση για τα όρια της συναίνεσης, ενώ το γερμανικό Ομοσπονδιακό Δικαστήριο τελικά καταδίκασε τον κατηγορούμενο για φόνο παρά τη συναίνεση του θύματος.

Αυτές οι αποφάσεις αποτελούν συγκριτικό σημείο αναφοράς και δείχνουν την τάση των δικαστηρίων να μην επιτρέπουν τη νομική νομιμοποίηση πράξεων που προκαλούν βλάβη πέραν του ανεκτού, έστω και εάν έγιναν με συναίνεση.

Ελληνική νομολογιακή πρακτική

Στην ελληνική έννομη τάξη, η ειδική νομολογία που να αναφέρεται ρητώς σε BDSM ως αυτοτελές νομικό αντικείμενο, είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Στα δικαστικά κείμενα και τις αποφάσεις του Αρείου Πάγου υπάρχει εκτεταμένη επεξεργασία των εννοιών σωματική κάκωση και βλάβη της υγείας, καθώς και των προϋποθέσεων που αποκλείουν την άδικη πράξη λόγω συναίνεσης.

Σε περιπτώσεις που προκύπτουν υποθέσεις με χαρακτηριστικά BDSM, οι ίδιες θεμελιώδεις διατάξεις περί σωματικών βλαβών και οι σχετικές αρχές εφαρμογής παραμένουν οδηγός.

Ο Άρειος Πάγος έχει επανειλημμένα κρίνει ότι η συναίνεση του παθόντος δεν αποκλείει την αξιόποινη πράξη, όταν πρόκειται για σοβαρή βλάβη της σωματικής ακεραιότητας.

Η νομολογία τονίζει ότι απαιτείται σαφής και ενημερωμένη συναίνεση που να είναι προηγούμενη της πράξης, ενώ δεν είναι δυνατή η συναίνεση για πράξεις, που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή.

Η έλλειψη ειδικής, μαζικά δημοσιευμένης νομολογίας καθιστά την προσεκτική απόδειξη των περιστατικών και την τεκμηριωμένη υπεράσπιση εξαιρετικά σημαντικές.

Ζητήματα προστασίας προσωπικών δεδομένων

Ένα σημαντικό πεδίο νομικού ενδιαφέροντος αποτελεί η επεξεργασία και διαχείριση προσωπικών δεδομένων και ευαίσθητου περιεχομένου. Η καταγραφή εικόνων ή βίντεο που αφορούν τη σεξουαλική ζωή προσώπων εντάσσεται στις ευαίσθητες κατηγορίες δεδομένων και ρυθμίζεται από τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων, όπως ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με τον Ν. 4624/2019.

Η μη εξουσιοδοτημένη λήψη, διατήρηση ή κοινοποίηση τέτοιου υλικού μπορεί να ενεργοποιήσει διοικητική ευθύνη από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, ποινικές διώξεις για παράνομη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, κυρώσεις για εκβίαση όταν το υλικό χρησιμοποιείται απειλητικά, καθώς και ποινές για παραβίαση της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής.

Η ποινικοποίηση της παράνομης διάδοσης ιδιωτικών απεικονίσεων, γνωστής ως revenge porn, έχει ενισχυθεί σημαντικά με τις πρόσφατες νομοθετικές μεταρρυθμίσεις. Το άρθρο 348Α του Ποινικού Κώδικα προβλέπει ποινές κάθειρξης για τη διάδοση προσωπικού περιεχομένου σεξουαλικού χαρακτήρα χωρίς συναίνεση.

Αποδεικτικά μέσα και δικαστική απόδειξη

Στο στάδιο της δικαστικής απόδειξης, τα αποδεικτικά μέσα που συνήθως καθορίζουν την έκβαση, περιλαμβάνουν ιατρικά πιστοποιητικά που τεκμηριώνουν το είδος και την έκταση της βλάβης, πραγματογνωμοσύνες που αποδεικνύουν την αιτιολογική σύνδεση μεταξύ πράξης και βλάβης, φωτογραφίες των τραυμάτων και ιατρικές εκθέσεις.

Παράλληλα, τα ηλεκτρονικά ίχνη όπως μηνύματα κειμένου και εφαρμογών ανταλλαγής μηνυμάτων, ηχογραφήσεις συνομιλιών, βίντεο και φωτογραφικό υλικό, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και δεδομένα social media αποτελούν κρίσιμα αποδεικτικά στοιχεία.

Οι μαρτυρικές καταθέσεις των εμπλεκόμενων μερών, των μαρτύρων που γνώριζαν τη φύση της σχέσης και των εμπειρογνωμόνων όπως ψυχολόγων και ψυχιάτρων συμπληρώνουν το αποδεικτικό πλαίσιο.

Η ύπαρξη γραπτής συναίνεσης ή πρακτικών ασφαλείας όπως λέξεις ασφαλείας, παρουσία τρίτου για ασφάλεια και μετα-φροντίδα δεν απαλείφει αυτόματα την ποινική ευθύνη, αλλά βελτιστοποιεί σημαντικά τη θέση της υπεράσπισης, ιδίως όσον αφορά τη διαχείριση του στοιχείου του δόλου.

Γραπτές συμφωνίες που καθορίζουν όρια και πρακτικές, αποδεικτικά στοιχεία για τη χρήση λέξεων ασφαλείας, τεκμηρίωση προηγούμενης εμπειρίας και γνώσης κινδύνων, καθώς και στοιχεία για λήψη προληπτικών μέτρων ασφαλείας ενισχύουν την άμυνα της συναίνεσης.

Σε αντίστοιχο πνεύμα, η υπεράσπιση θα επιδιώξει να δείξει ότι η βλάβη ήταν εντός των συμφωνηθέντων ορίων, ότι επρόκειτο για ελάσσονα ζωτικής σημασίας αποτέλεσμα ή ότι έλειπε ο δόλος.

Ψυχικές βλάβες και ψυχολογικές επιπτώσεις

Πέραν των σωματικών βλαβών, οι πρακτικές BDSM μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές ψυχικές βλάβες που επίσης υπάγονται στο πεδίο του ποινικού δικαίου. Ο ελληνικός Ποινικός Κώδικας αναφέρεται ρητά σε "βλάβη της υγείας" στο άρθρο 308, όρος που περιλαμβάνει τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική υγεία. Η νομολογία έχει κρίνει επανειλημμένα ότι η ψυχική οδύνη, το τραύμα και οι ψυχικές διαταραχές που προκύπτουν από εγκληματική συμπεριφορά συνιστούν βλάβη της υγείας υπό την έννοια του νόμου.

Ψυχολογική κακοποίηση και χειραγώγηση

Στο πλαίσιο των σχέσεων εξουσίας που χαρακτηρίζουν το BDSM, η γραμμή μεταξύ συναινετικής υποταγής και ψυχολογικής κακοποίησης μπορεί να θολώσει. Πρακτικές όπως η ακραία ταπείνωση, ο ψυχολογικός εκφοβισμός, η απομόνωση από κοινωνικά δίκτυα, και η σταδιακή διάβρωση της αυτοεκτίμησης μπορούν να συνιστούν ψυχική κακοποίηση, ακόμη και εάν αρχικά εμφανίζονταν ως συναινετικές.

Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στη διάκριση μεταξύ προσυμφωνημένου "ψυχολογικού παιγνίου" και πραγματικής ψυχολογικής βλάβης. Η νομολογία εστιάζει στα αντικειμενικά κριτήρια όπως η διάρκεια και η έκταση της ψυχολογικής επίδρασης, η ανάγκη για ψυχιατρική θεραπεία, η επίδραση στην καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου, και η παρουσία διαγνωστικών κριτηρίων για ψυχικές διαταραχές.

Μετατραυματικό στρες και μακροχρόνιες επιπτώσεις

Ακραίες πρακτικές BDSM μπορούν να οδηγήσουν σε ανάπτυξη μετατραυματικού στρες (PTSD), αγχώδων διαταραχών, κατάθλιψης και άλλων ψυχιατρικών συμπτωμάτων. Η νομική αξιολόγηση λαμβάνει υπόψη τη σοβαρότητα και τη διάρκεια των συμπτωμάτων, την επίδραση στην επαγγελματική και κοινωνική ζωή του παθόντος, την ανάγκη για φαρμακευτική αγωγή ή ψυχοθεραπεία, και την πιθανότητα πλήρους ανάρρωσης.

Σημαντική είναι η διάκριση μεταξύ προσωρινών ψυχολογικών αντιδράσεων που αποτελούν φυσιολογική απόκριση σε έντονες εμπειρίες (και μπορεί να περιλαμβάνονται στον αναμενόμενο κίνδυνο συναινετικών πρακτικών) και των παθολογικών ψυχικών διαταραχών που απαιτούν επαγγελματική παρέμβαση.

Ζητήματα συναίνεσης σε ψυχολογικό πλαίσιο

Η ψυχική υγεία του συμμετέχοντος κατά τη στιγμή της "συναίνεσης" αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για τη νομική αξιολόγηση. Άτομα που βρίσκονται σε ψυχολογική κρίση, καταθλιπτικά επεισόδια, μανιακές φάσεις ή υπό την επήρεια ουσιών μπορεί να μην έχουν την ικανότητα για ενημερωμένη συναίνεση. Η νομολογία αναγνωρίζει ότι ορισμένες ψυχικές καταστάσεις μειώνουν ή ακυρώνουν την ικανότητα συναίνεσης, ανεξάρτητα από την εξωτερική εμφάνιση προθυμίας.

Ιδιαίτερα προβληματικές είναι οι καταστάσεις όπου το BDSM χρησιμοποιείται ως μέθοδος αυτοτραυματισμού από άτομα με ιστορικό ψυχικών προβλημάτων. Η εκμετάλλευση ψυχολογικών αδυναμιών για σεξουαλικούς σκοπούς μπορεί να συνιστά εγκληματική συμπεριφορά ακόμη και χωρίς εμφανή φυσική βία.

Αποδεικτικά μέσα για ψυχικές βλάβες

Η απόδειξη ψυχικής βλάβης απαιτεί εξειδικευμένη προσέγγιση που περιλαμβάνει ψυχιατρικές και ψυχολογικές εκθέσεις από πιστοποιημένους επαγγελματίες, νευροψυχολογικές αξιολογήσεις όπου είναι απαραίτητο, τεκμηρίωση της λειτουργικής επίδρασης στη καθημερινή ζωή, και καταγραφή της φαρμακευτικής αγωγής ή της ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης.

Τα ηλεκτρονικά ίχνη αποκτούν ιδιαίτερη σημασία, καθώς μηνύματα, e-mails και καταγραφές μπορούν να αποδείξουν το μοτίβο ψυχολογικής πίεσης, τα αιτήματα για βοήθεια που αγνοήθηκαν, ή τις προσπάθειες διακοπής της σχέσης. Οι καταθέσεις μαρτύρων που παρατήρησαν μεταβολές στη συμπεριφορά και την ψυχική κατάσταση του παθόντος ενισχύουν το αποδεικτικό υλικό.

Πρακτικές υψηλού κινδύνου

Οι πρακτικές που ενέχουν κίνδυνο ασφυξίας, γνωστές ως breath play ή ερωτικός στραγγαλισμός, αποτελούν ζώνη εξαιρετικά υψηλού νομικού κινδύνου. Η αυτοερωτική ασφυξία και οι συναφείς πρακτικές έχουν οδηγήσει σε πολυάριθμους θανάτους παγκοσμίως. Ακόμη και με πλήρη συναίνεση, τα δικαστήρια τείνουν να επιβάλλουν σοβαρές ποινές σε περιπτώσεις θανατηφόρας έκβασης, καθώς θεωρούν ότι η αυτοπροστασία δεν επεκτείνεται σε πρακτικές που μπορούν να οδηγήσουν σε άμεσο θάνατο.

Παρομοίως, η χρήση εργαλείων που μπορούν να προκαλέσουν μόνιμη βλάβη όπως μαχαίρια, καυτήρια, μαστίγια και ηλεκτρικές συσκευές αντιμετωπίζεται με ιδιαίτερη αυστηρότητα από τα δικαστήρια. Η νομολογία δείχνει μηδενική ανοχή προς πρακτικές που μπορούν να οδηγήσουν σε μόνιμη αναπηρία ή θάνατο. Ακραίες πρακτικές όπως το branding (σημάδεμα με καυτό σίδερο), το scarification (εσκεμμένη δημιουργία ουλών), και άλλες μορφές μόνιμης σημάνσεως του σώματος, αντιμετωπίζονται ως σοβαρά εγκλήματα κατά της σωματικής ακεραιότητας.

Στις περιπτώσεις αυτές, οι δικαστικές Αρχές, τόσο διεθνώς όσο και εντός των εθνικών συστημάτων, επιδεικνύουν ελάχιστο περιθώριο ανοχής ως προς την αρχή της συναίνεσης. Η πρακτική συμβουλή προς συμμετέχοντες είναι σαφής και περιλαμβάνει την αποφυγή πρακτικών με μη αναστρέψιμο κίνδυνο, την έγγραφη και σαφή τεκμηρίωση όλων των συμφωνιών, τη χρήση λέξεων ασφαλείας και την άμεση παροχή πρώτων βοηθειών και ιατρικής περίθαλψης όταν απαιτείται.

Νομική στρατηγική

Για τον κατηγορούμενο, η γραμμή υπεράσπισης πρέπει να επικεντρώνεται στην τεκμηρίωση ότι υπήρχε ενημερωμένη και ρητή συναίνεση, στα στοιχεία που δείχνουν ότι ο παθών κατανοούσε πλήρως τους κινδύνους, και στην τεκμηρίωση ότι η συναίνεση δόθηκε χωρίς εξαναγκασμό.

Παράλληλα, είναι κρίσιμη η αμφισβήτηση του δόλου μέσω της απόδειξης ότι δεν υπήρχε πρόθεση πρόκλησης βλάβης πέραν του συμφωνηθέντος, της παρουσίασης στοιχείων που δείχνουν λήψη προληπτικών μέτρων, και της τεκμηρίωσης άμεσης παροχής βοήθειας μετά το περιστατικό.

Ο περιορισμός της έκτασης βλάβης επιτυγχάνεται μέσω ιατρικών πραγματογνωμοσυνών που μειώνουν τη σοβαρότητα της βλάβης, της απόδειξης ότι η βλάβη ήταν προσωρινή και θεραπεύσιμη, και της αμφισβήτησης της αιτιολογικής σύνδεσης όπου αυτό είναι δυνατό.

Για τον παθόντα ή εκείνον που υφίσταται ανεπιθύμητη κοινοποίηση υλικού, τα άμεσα προστατευτικά μέτρα περιλαμβάνουν αίτηση ασφαλιστικών μέτρων για απόσυρση και διαγραφή υλικού, αναφορές στις πλατφόρμες social media για άμεση διαγραφή, και ενημέρωση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων.

Οι ποινικές καταγγελίες μπορεί να περιλαμβάνουν μηνύσεις για παράνομη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, καταγγελίες για εκβίαση ή απειλή, και ποινικές διώξεις για revenge porn. Παράλληλα, οι αστικές αγωγές για ηθική βλάβη, αξιώσεις για αποκατάσταση της προσβληθείσας προσωπικότητας και αποζημιώσεις για υλικές ζημίες μπορεί να συμπληρώσουν τη νομική στρατηγική.

Τελικές σκέψεις

Το νομικό τοπίο σχετικά με τις πρακτικές BDSM παραμένει πολύπλοκο και εξελισσόμενο. Ενώ η αρχή της προσωπικής αυτονομίας και της συναίνεσης είναι θεμελιώδης για τη δημοκρατική κοινωνία, τα όρια αυτής της αρχής δοκιμάζονται όταν οι ατομικές επιλογές μπορούν να οδηγήσουν σε σοβαρή σωματική βλάβη.

Η ελληνική έννομη τάξη, ακολουθώντας τις ευρωπαϊκές τάσεις, τείνει να προστατεύει τη σωματική ακεραιότητα ακόμη και έναντι της συναίνεσης του ατόμου, όταν πρόκειται για σοβαρές βλάβες. Αυτή η προσέγγιση αντανακλά την αντίληψη ότι ορισμένα συμφέροντα όπως η ζωή και η σωματική ακεραιότητα είναι τόσο θεμελιώδη που το κράτος οφείλει να τα προστατεύει ακόμη και από τις επιλογές των ίδιων των ατόμων.

Παράλληλα, η ψηφιακή διάσταση των σύγχρονων σχέσεων δημιουργεί νέα νομικά ζητήματα που αφορούν την προστασία προσωπικών δεδομένων και την αποφυγή κατάχρησης intimate content. Οι νομοθετικές μεταρρυθμίσεις των τελευταίων ετών έχουν ενισχύσει σημαντικά την προστασία των θυμάτων revenge porn και παρόμοιων εγκλημάτων, δημιουργώντας ένα πιο ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας.

Για τους νομικούς, είναι κρίσιμο να κατανοούν ότι οι υποθέσεις BDSM απαιτούν εξειδικευμένη προσέγγιση που συνδυάζει την κλασική ποινική δικονομία με σύγχρονα ζητήματα προστασίας δεδομένων και ψηφιακής εγκληματολογίας. Η έλλειψη εκτεταμένης ελληνικής νομολογίας καθιστά τη συγκριτική ανάλυση και την προσεκτική κατασκευή της νομικής επιχειρηματολογίας εξαιρετικά σημαντικές. Η συνεργασία με ιατροδικαστές, ψυχολόγους, ψυχιάτρους και ειδικούς στην ψηφιακή εγκληματολογία είναι συνήθως απαραίτητη για την αποτελεσματική διαχείριση τέτοιων υποθέσεων.

Τέλος, για τους συμμετέχοντες σε τέτοιες πρακτικές, η νομική προστασία που παρέχει η συναίνεση, έχει σαφή όρια. Η υπεύθυνη συμμετοχή απαιτεί όχι μόνο ενημερωμένη συναίνεση, αλλά και πλήρη κατανόηση των νομικών κινδύνων που εμπεριέχονται, ιδίως σε πρακτικές υψηλού κινδύνου.

Η πρόληψη παραμένει η καλύτερη στρατηγική, με έμφαση στην εκπαίδευση, την ασφαλή πρακτική και την αποφυγή ακραίων συμπεριφορών που μπορούν να οδηγήσουν σε μη αναστρέψιμες συνέπειες.

Νομολογία - Επιλεγμένα σημεία αναφοράς

Η θεμελιώδης απόφαση του βρετανικού House of Lords στην υπόθεση R v Brown [1994] 1 AC 212 καθόρισε ότι η συναίνεση δεν αποτελεί άμυνα για σοβαρές σωματικές βλάβες στο πλαίσιο σαδομαζοχιστικών πρακτικών. Η απόφαση τόνισε ότι το δημόσιο συμφέρον απαιτεί την προστασία των ατόμων από σοβαρή σωματική βλάβη, ακόμη και όταν συναινούν, και δημιούργησε προηγούμενο που επηρεάζει έως σήμερα τη νομολογία πολλών χωρών.

Η μεταγενέστερη απόφαση του ΕΔΔΑ στην υπόθεση Laskey, Jaggard and Brown v. United Kingdom (1997) 24 EHRR 39 επιβεβαίωσε το δικαίωμα των κρατών να περιορίζουν τις σαδομαζοχιστικές πρακτικές προς προστασία της υγείας και της ηθικής. Το Δικαστήριο αναγνώρισε ευρύ περιθώριο εκτίμησης στα κράτη-μέλη για τέτοια ζητήματα, θεωρώντας ότι η παρέμβαση ήταν αναλογική και αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία.

Σε αντίθεση με το Brown, η απόφαση του Court of Appeal στην υπόθεση R v Wilson [1997] QB 47 αποφάσισε ότι το branding των αρχικών του ονόματος του συζύγου στους γλουτούς της συζύγου με τη συγκατάθεσή της δεν συνιστούσε έγκλημα.

Η απόφαση αναγνώρισε τη διάκριση μεταξύ σαδομαζοχιστικής συμπεριφοράς και διακόσμησης του σώματος, δείχνοντας ότι το νομικό πλαίσιο δεν είναι απόλυτα άκαμπτο.Στη γερμανική νομολογία, η περίφημη υπόθεση κανιβαλισμού BGH, Urt. v. 26.5.2004 - 2 StR 505/03 (υπόθεση Meiwes) έθεσε ακραία ερωτήματα για τα όρια της συναίνεσης. Το γερμανικό Ομοσπονδιακό Δικαστήριο καταδίκασε τον κατηγορούμενο για φόνο παρά τη συναίνεση του θύματος, τονίζοντας ότι ορισμένα αγαθά όπως η ζωή δεν μπορούν να τεθούν σε διαθεσιμότητα ακόμη και με συναίνεση.

Στην ελληνική νομολογία, αν και δεν υπάρχουν εκτεταμένες δημοσιευμένες αποφάσεις που να αφορούν άμεσα BDSM πρακτικές, ο Άρειος Πάγος έχει διαμορφώσει σαφές πλαίσιο για την αξιολόγηση της συναίνεσης σε περιπτώσεις σωματικής βλάβης.

Η απόφαση 1425/2018 διευκρίνισε τα όρια της συναίνεσης, τονίζοντας ότι η συναίνεση δεν αποκλείει την αδικία όταν πρόκειται για σοβαρές βλάβες της υγείας. Παρομοίως, η απόφαση 156/2020 για revenge porn καθόρισε τα κριτήρια αξιολόγησης της βλάβης της προσωπικότητας από τη διάδοση ιδιωτικού περιεχομένου χωρίς συναίνεση, δημιουργώντας χρήσιμο προηγούμενο για παρόμοιες υποθέσεις.

Νομοθετικές και κανονιστικές παραπομπές

Η ελληνική νομοθεσία που διέπει τα σχετικά ζητήματα περιλαμβάνει πρωτίστως τον Ποινικό Κώδικα όπως τροποποιήθηκε με τον Ν. 4619/2019. Το άρθρο 308 ορίζει τη σωματική βλάβη και τις βασικές αρχές της συναίνεσης, το άρθρο 309 αφορά τη βαριά σωματική βλάβη, το άρθρο 310 τη σωματική βλάβη από αμέλεια, το άρθρο 311 τη σωματική βλάβη με θανατηφόρα έκβαση, και το πρόσφατα προστεθέν άρθρο 348Α την παραβίαση της γενετήσιας αξιοπρέπειας με χρήση τεχνολογίας, το οποίο καλύπτει φαινόμενα όπως το revenge porn.

Στον τομέα της προστασίας προσωπικών δεδομένων, ο Ν. 4624/2019 εναρμονίζει την ελληνική νομοθεσία με τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων. Ιδιαίτερη σημασία έχει το άρθρο 9 του GDPR που αφορά την επεξεργασία ειδικών κατηγοριών προσωπικών δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων των δεδομένων σεξουαλικής φύσης, και το άρθρο 17 που καθιερώνει το δικαίωμα διαγραφής ή δικαίωμα στη λήθη.

Η ευρωπαϊκή διάσταση του θέματος επηρεάζεται επίσης από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ιδίως το άρθρο 8 που προστατεύει το δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, αλλά επιτρέπει περιορισμούς για την προστασία της υγείας και της ηθικής. Η νομολογία του ΕΔΔΑ έχει διαμορφώσει ένα ισορροπημένο πλαίσιο που αναγνωρίζει τόσο την ατομική αυτονομία όσο και την ανάγκη κρατικής προστασίας.